โดย พิทยะ ศรีวัฒนสาร
Asemto
Na era de 1768, Vierão o Rey Piya Thac. De Chantabunt, p.a secrestar o Rei no Sião com Cristaons de Bamdel, dos Portugueses, o Rey Fundio huma bombarda pôs o nome Lagarto, pr. Bombardeiro António Henrique, quem Ajat, Ambrozio Carvalho, Luão Sizot, Manoel Gomess, Kun rep Samdeng, Dom João Kunt Sãotha Ackane, Francisco Soares, Ulbano Roiz. Emtrerão Valerozan te. Vencedor nesta Cide de Bamcok conquistando toda provincial, e asim o Rey pr. O seu Palaco, no Baluarte(กำแพง) Portugueses , nanduncios de mesmo Rey , mandou Rey q os Cristaons procurace o lugar para ser nosso, povoassão. O Rey diz melhor tera outrabanda entres os baluarte dos Francezes, conssiderando os cristaons q nos temos a nossa Irmida q era dos Portuguezes, E destrito nosso, q he debaixo do Baluarte Português, O Rey mandou u botar fora algum q esta neste lugar, e assim mandou buscar sua Familia, e mais cristãos q estão perd. O e assim entretanto, vão pwlejando E conquistando mais alguns Provincais, morrendo alguns cristãos, nesta peleja, costou muitos a vida delles, e asim o Rey mandou que buscase o p.e q tras bistido branco, o que o Rey conhece q hé Pe. Jos tem provoado nossos cristaons com Irmido. os nossos Cristaons de bandel dos Portuguezes, q foram fugidos, pr. cauza dos Inimigos, pellas terras estranhas e tornarão a vir, no anno de 1768>>
ผู้เขียนแปลแบบเก็บความ เผยแพร่ในวิทยานิพนธ์ เรื่อง ชุมชนโปรตุเกสสมัยกรุงศรีอยุธยา พ.ศ.2059-2310(พ.ศ.2541) ดังนี้
บันทึก (เกียรติคุณ)
ในปี พ.ศ.2311 รัชสมัยพระยาตากสินแห่งจันทบูรณ์ได้เสวยราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินแห่งสยามด้วยความช่วยเหลือจากชาวคริสตัง (cristãos) แห่งหมู่บ้านโปรตุเกส สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงให้หล่อปืนใหญ่ขึ้นให้ชื่อว่า ลาการ์ตู (Lagarto) เพื่อเป็นเกียรติแก่ อันตอนิอู เอนริก (António Henrique) อาจารย์ ? (Ajat) อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrósio Carvalho) จูอาว? (Luão - Juão?) ชิซุต (Sizot) มานูเอล กูมึช (Manuel Gumes) ขุนฤทธิ์สำแดง (Kunrep Samgend**) ดอง จูอาว ขุนเสาธาอัคนี (Don João Kunt Saotha Achane ) อูร์บานู รูดริเกช (Urbarno Rodrigues) ผู้ได้ช่วยเหลือด้วยความกล้าหาญจนได้รับชัยชนะเหนือเมืองบางกอก ยึดครองเมืองไว้ได้ทั้งหมด และได้ช่วยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวสร้างพระราชวัง...สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงพระราชทานให้พวกเขาตั้งบ้านเรือนให้อยู่ใกล้กับป้อมของฝรั่งเศส พร้อมกับสร้างโบสถ์พระราชทานแก่พวกเขาทางด้านใต้ของค่ายโปรตุเกสแห่งนี้ และมีพระราชโองการให้สืบหาครอบครัวของโปรตุเกสและชาวคริสต์อื่นๆที่สูญหายไปจากการออกทำศึกหลายแห่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชประสงค์จะทำนุบำรุงบาทหลวงซึ่งนุ่งห่มชุดขาว เนื่องด้วยพระองค์ทรงตระหนักดีว่าชาวคริสต์จะต้องมีบาทหลวงประจำอยู่ที่โบสถ์ บรรดาชาวคริสต์ของหมู่บ้านโปรตุเกส (bandel dos Portugueses) ที่หนีศัตรูไปยังที่ต่างๆได้ย้อนกลับมาในปี พ.ศ.2311
วิจารณ์ เป็นการแปลแบบเก็บความ เนื่องจากมีความรู้ภาษาโปรตุเกสเพียงเล็กน้อยเท่านั้น จึงแปลแบบเก็บความและคำนึงถึงบริบททางประวัติศาสตร์เป็นสำคัญ
Asemto
Na era de 1768, Vierão o Rey Piya Thac. De Chantabunt, p.a secrestar o Rei no Sião com Cristaons de Bamdel, dos Portugueses, o Rey Fundio huma bombarda pôs o nome Lagarto, pr. Bombardeiro António Henrique, quem Ajat, Ambrozio Carvalho, Luão Sizot, Manoel Gomess, Kun rep Samdeng, Dom João Kunt Sãotha Ackane, Francisco Soares, Ulbano Roiz. Emtrerão Valerozan te. Vencedor nesta Cide de Bamcok conquistando toda provincial, e asim o Rey pr. O seu Palaco, no Baluarte(กำแพง) Portugueses , nanduncios de mesmo Rey , mandou Rey q os Cristaons procurace o lugar para ser nosso, povoassão. O Rey diz melhor tera outrabanda entres os baluarte dos Francezes, conssiderando os cristaons q nos temos a nossa Irmida q era dos Portuguezes, E destrito nosso, q he debaixo do Baluarte Português, O Rey mandou u botar fora algum q esta neste lugar, e assim mandou buscar sua Familia, e mais cristãos q estão perd. O e assim entretanto, vão pwlejando E conquistando mais alguns Provincais, morrendo alguns cristãos, nesta peleja, costou muitos a vida delles, e asim o Rey mandou que buscase o p.e q tras bistido branco, o que o Rey conhece q hé Pe. Jos tem provoado nossos cristaons com Irmido. os nossos Cristaons de bandel dos Portuguezes, q foram fugidos, pr. cauza dos Inimigos, pellas terras estranhas e tornarão a vir, no anno de 1768>>
ผู้เขียนแปลแบบเก็บความ เผยแพร่ในวิทยานิพนธ์ เรื่อง ชุมชนโปรตุเกสสมัยกรุงศรีอยุธยา พ.ศ.2059-2310(พ.ศ.2541) ดังนี้
บันทึก (เกียรติคุณ)
ในปี พ.ศ.2311 รัชสมัยพระยาตากสินแห่งจันทบูรณ์ได้เสวยราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินแห่งสยามด้วยความช่วยเหลือจากชาวคริสตัง (cristãos) แห่งหมู่บ้านโปรตุเกส สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงให้หล่อปืนใหญ่ขึ้นให้ชื่อว่า ลาการ์ตู (Lagarto) เพื่อเป็นเกียรติแก่ อันตอนิอู เอนริก (António Henrique) อาจารย์ ? (Ajat) อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrósio Carvalho) จูอาว? (Luão - Juão?) ชิซุต (Sizot) มานูเอล กูมึช (Manuel Gumes) ขุนฤทธิ์สำแดง (Kunrep Samgend**) ดอง จูอาว ขุนเสาธาอัคนี (Don João Kunt Saotha Achane ) อูร์บานู รูดริเกช (Urbarno Rodrigues) ผู้ได้ช่วยเหลือด้วยความกล้าหาญจนได้รับชัยชนะเหนือเมืองบางกอก ยึดครองเมืองไว้ได้ทั้งหมด และได้ช่วยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวสร้างพระราชวัง...สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงพระราชทานให้พวกเขาตั้งบ้านเรือนให้อยู่ใกล้กับป้อมของฝรั่งเศส พร้อมกับสร้างโบสถ์พระราชทานแก่พวกเขาทางด้านใต้ของค่ายโปรตุเกสแห่งนี้ และมีพระราชโองการให้สืบหาครอบครัวของโปรตุเกสและชาวคริสต์อื่นๆที่สูญหายไปจากการออกทำศึกหลายแห่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชประสงค์จะทำนุบำรุงบาทหลวงซึ่งนุ่งห่มชุดขาว เนื่องด้วยพระองค์ทรงตระหนักดีว่าชาวคริสต์จะต้องมีบาทหลวงประจำอยู่ที่โบสถ์ บรรดาชาวคริสต์ของหมู่บ้านโปรตุเกส (bandel dos Portugueses) ที่หนีศัตรูไปยังที่ต่างๆได้ย้อนกลับมาในปี พ.ศ.2311
วิจารณ์ เป็นการแปลแบบเก็บความ เนื่องจากมีความรู้ภาษาโปรตุเกสเพียงเล็กน้อยเท่านั้น จึงแปลแบบเก็บความและคำนึงถึงบริบททางประวัติศาสตร์เป็นสำคัญ
Asemto ภาษาอังกฤษ แปลโดย ดร.จอร์จึ มอร์ไบย์ ( Jorge Morbey) อดีตทูตวัฒนธรรมโปรตุเกส เผยแพร่เมื่อ 2554
“It was in 1768, King Piya Thac (General Taksin) came from Chamtabunt to kidnap the Kingdom of Siam, with Christians from the Portuguese Bandel (Quarter). The King blew a canon that he put the name Lizard to bombard. Antonio Henrique, Ajat, Ambrozio Carvalho, Luão Sayot…, Manoel Gomes, Kunteop Samdeng[1], Dom João Kunt São That ackane(?), Francisco Soares, Albano Roia. They entered valiantly winners in this city of Bangkok conquering the entire province, and so the King to his palace. In the Portuguese fortress, at the hearing of the same King, the King ordered Christians to seek the place to be your village. The king said it is better in the other river-side near the bulwark of the French. Whereas the Christian that we have our chapel which belonged to the Portuguese, and our district which is under the Portuguese fortress, the King sent someone to drive away those who were there, and so he sent for families, and more Christians who are lost and so however, are fighting, and winning some more provinces, some Christians dying in this wars (that) cost many of their lives, and so the King ordered to seek for the priest using white dress (Dominican), because the King knows he is our Priest that already have lived in the Chapel with our Christians;…”
คำแปลจารึกจากบทแปลภาษาอังกฤษของ จอร์จึ มอร์ไบย์ (พิทยะ แก้ไขเมื่อ 27 กพ 55)
“ในค.ศ.1768 สมเด็จพระยาตาก (พระยาตากสิน) เสด็จฯจากเมืองจันทบูรณ์เพื่อแย่งชิง (kidnap) พระราชอาณาจักรสยามพร้อมด้วยชาวคริสต์จากหมู่บ้านโปรตุเกส พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(blew)ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจก(Lizard)เพื่อใช้ยิง อันตอนิอู เอนริก (Antonio Henrique), อายัต (Ajat), อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrozio Carvalho), ลูอาว ซายุต(Luão Sayo)…, มานูเอล กูมึช(Manoel Gomes), คุนเทป สำเดง(Kuntep Samdeng)[2], ดอง จุง คุนตึ เซิว ธาต อักคานี(Dom João Kunt São That ackane) ? , ฟรานซิสกูส วารึช(Francisco Soares), อัลบานู รูเยีย(Albano Roia). พวกเขาเข้าไปในเมืองบางกอกและมีชนะอย่างกล้าหาญจนสามารถครอบครองพื้นที่ได้ทั้งหมด เช่นเดียวกับพระราชา พระองค์ประทับ ณ พระราชวังของพระองค์ ส่วนภายในป้อมของชาวโปรตุเกส เมื่อครั้งที่ได้เข้าเฝ้าพระราชาองค์นี้ พระองค์ทรงมีพระราชโองการให้จัดหาที่ดินพระราชทานแก่ชาวคริสเตียนเพื่อเป็นหมู่บ้านของพวกท่าน (to be your village) พระราชาองค์นี้ตรัสว่า ควรจะอยู่อีกฝั่งหนึ่งของแม่น้ำใกล้ๆกับกำแพงของฝรั่งเศส นับแต่นั้นมา ในฐานะที่เป็นชาวคริสเตียนเราก็ได้มีโบสถ์ของเราที่เป็นของชาวโปรตุเกส และมีถิ่นฐานของเราอยู่ภายใต้ป้อมของโปรตุเกส พระราชาองค์นี้ได้ส่งพนักงานไปขับไล่บรรดาคนที่เคยอยู่บริเวณนั้นออกไป และพระองค์โปรดให้ติดตามหาครอบครัวและชาวคริสเตียนที่ได้รับความสูญเสียให้มาอยู่กันมากขึ้น เพื่อจะได้ทำการต่อสู้และได้รับชัยชนะเหนือพื้นที่ต่างๆ ให้มากขึ้น มีคริสเตียนบางคนตายในสงครามที่แลกมาด้วยชีวิตจำนวนมากของพวกเขา และด้วยเหตุนี้พระราชาจึงทรงมีพระราชโองการให้ตามหาพระสงฆ์ที่สวมชุดสีขาว(คณะโดมินิกัน) รูปหนึ่ง เนื่องจากทรงทราบว่า พระสงฆ์รูปนั้น พำนักอยู่ในโบสถ์ร่วมกับชาวคริสเตียนของเราอยู่แล้ว…”
ข้อสังเกต
ผู้เขียนให้เกียรติ ดร.จอร์จึ มอร์ไบ ในฐานะทูตวัฒนธรรมโปรตุเกส อย่างไรก็ดี บริบททางประวัติศาสตร์ก็เป็นสิ่งสำคัญจึงมีข้อสังเกต ด้วยอักษรตัวหนา ดังนี้
1. คำแปล...พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(blew ทำลาย หรือ ยิง ?) ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจก(Lizard) เพื่อใช้ยิง. อันตอนิอู เอนริก (Antonio Henrique), อายัต (Ajat), อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrozio Carvalho), ลูอาว ซายุต(Luão Sayo)…, มานูเอล กูมึช(Manoel Gomes), คุนเทป สำเดง(Kuntep Samdeng)[2], ดอง จุง คุนตึ เซิว ธาต อักคานี(Dom João Kunt São That ackane) ? , ฟรานซิสกูส วารึช(Francisco Soares), อัลบานู รูเยีย(Albano Roia). etc.
“It was in 1768, King Piya Thac (General Taksin) came from Chamtabunt to kidnap the Kingdom of Siam, with Christians from the Portuguese Bandel (Quarter). The King blew a canon that he put the name Lizard to bombard. Antonio Henrique, Ajat, Ambrozio Carvalho, Luão Sayot…, Manoel Gomes, Kunteop Samdeng[1], Dom João Kunt São That ackane(?), Francisco Soares, Albano Roia. They entered valiantly winners in this city of Bangkok conquering the entire province, and so the King to his palace. In the Portuguese fortress, at the hearing of the same King, the King ordered Christians to seek the place to be your village. The king said it is better in the other river-side near the bulwark of the French. Whereas the Christian that we have our chapel which belonged to the Portuguese, and our district which is under the Portuguese fortress, the King sent someone to drive away those who were there, and so he sent for families, and more Christians who are lost and so however, are fighting, and winning some more provinces, some Christians dying in this wars (that) cost many of their lives, and so the King ordered to seek for the priest using white dress (Dominican), because the King knows he is our Priest that already have lived in the Chapel with our Christians;…”
คำแปลจารึกจากบทแปลภาษาอังกฤษของ จอร์จึ มอร์ไบย์ (พิทยะ แก้ไขเมื่อ 27 กพ 55)
“ในค.ศ.1768 สมเด็จพระยาตาก (พระยาตากสิน) เสด็จฯจากเมืองจันทบูรณ์เพื่อแย่งชิง (kidnap) พระราชอาณาจักรสยามพร้อมด้วยชาวคริสต์จากหมู่บ้านโปรตุเกส พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(blew)ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจก(Lizard)เพื่อใช้ยิง อันตอนิอู เอนริก (Antonio Henrique), อายัต (Ajat), อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrozio Carvalho), ลูอาว ซายุต(Luão Sayo)…, มานูเอล กูมึช(Manoel Gomes), คุนเทป สำเดง(Kuntep Samdeng)[2], ดอง จุง คุนตึ เซิว ธาต อักคานี(Dom João Kunt São That ackane) ? , ฟรานซิสกูส วารึช(Francisco Soares), อัลบานู รูเยีย(Albano Roia). พวกเขาเข้าไปในเมืองบางกอกและมีชนะอย่างกล้าหาญจนสามารถครอบครองพื้นที่ได้ทั้งหมด เช่นเดียวกับพระราชา พระองค์ประทับ ณ พระราชวังของพระองค์ ส่วนภายในป้อมของชาวโปรตุเกส เมื่อครั้งที่ได้เข้าเฝ้าพระราชาองค์นี้ พระองค์ทรงมีพระราชโองการให้จัดหาที่ดินพระราชทานแก่ชาวคริสเตียนเพื่อเป็นหมู่บ้านของพวกท่าน (to be your village) พระราชาองค์นี้ตรัสว่า ควรจะอยู่อีกฝั่งหนึ่งของแม่น้ำใกล้ๆกับกำแพงของฝรั่งเศส นับแต่นั้นมา ในฐานะที่เป็นชาวคริสเตียนเราก็ได้มีโบสถ์ของเราที่เป็นของชาวโปรตุเกส และมีถิ่นฐานของเราอยู่ภายใต้ป้อมของโปรตุเกส พระราชาองค์นี้ได้ส่งพนักงานไปขับไล่บรรดาคนที่เคยอยู่บริเวณนั้นออกไป และพระองค์โปรดให้ติดตามหาครอบครัวและชาวคริสเตียนที่ได้รับความสูญเสียให้มาอยู่กันมากขึ้น เพื่อจะได้ทำการต่อสู้และได้รับชัยชนะเหนือพื้นที่ต่างๆ ให้มากขึ้น มีคริสเตียนบางคนตายในสงครามที่แลกมาด้วยชีวิตจำนวนมากของพวกเขา และด้วยเหตุนี้พระราชาจึงทรงมีพระราชโองการให้ตามหาพระสงฆ์ที่สวมชุดสีขาว(คณะโดมินิกัน) รูปหนึ่ง เนื่องจากทรงทราบว่า พระสงฆ์รูปนั้น พำนักอยู่ในโบสถ์ร่วมกับชาวคริสเตียนของเราอยู่แล้ว…”
ข้อสังเกต
ผู้เขียนให้เกียรติ ดร.จอร์จึ มอร์ไบ ในฐานะทูตวัฒนธรรมโปรตุเกส อย่างไรก็ดี บริบททางประวัติศาสตร์ก็เป็นสิ่งสำคัญจึงมีข้อสังเกต ด้วยอักษรตัวหนา ดังนี้
1. คำแปล...พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(blew ทำลาย หรือ ยิง ?) ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจก(Lizard) เพื่อใช้ยิง. อันตอนิอู เอนริก (Antonio Henrique), อายัต (Ajat), อังบรอชิอู คาร์วัลญู (Ambrozio Carvalho), ลูอาว ซายุต(Luão Sayo)…, มานูเอล กูมึช(Manoel Gomes), คุนเทป สำเดง(Kuntep Samdeng)[2], ดอง จุง คุนตึ เซิว ธาต อักคานี(Dom João Kunt São That ackane) ? , ฟรานซิสกูส วารึช(Francisco Soares), อัลบานู รูเยีย(Albano Roia). etc.
-1. กริยา secrestar อาจแปลว่า kidnap ได้ ในความหมายเดียวกับคำว่า raped ซึ่งในอดีตหมายถึง การกำลังฉุดคร่า หรือแย่งชิง เพื่อเอามาเป็นของตน เช่นชื่อภาพของ "the raped of Proserpina" และจากการสนทนากับดร.ชัยวัฒน์ บุนนาค, อดีตอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ ม.ธรรมศาสตร์ ที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งสถานทูตโปรตุเกส ณ กรุงเทพฯ เมื่อ 25 กพ.55 ทำให้ผู้เขียนทราบว่า กริยา kidnap อาจหมายถึง usurp( the kingdom, หรือ the throne )ได้เช่นกัน
-2.ข้อความ o Rey Fundio huma bombarda pôs o nome Lagarto, pr. Bombardeiro António Henrique, quem Ajat,...etc. จอร์จึ มอร์ไบย์ แปลว่า The King blew a canon that he put the name Lizard to bombard. พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(-หรือ ยิง? blew)ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจกLizard เพื่อใช้ยิง. ผู้เขียนเสนอโต้แย้งว่า ในเมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินทรงให้ทำลายปืนไปแล้ว จะพระราชทานชื่อปืนอีกทำไม และชื่อปืนใหญ่น่าจะเป็นชื่อภาษาไทยที่น่ากลัว หรือ น่าเกรงขามอย่างชื่อปืนใหญ่โบราณทั้งหลาย อาทิ ขอมดำดิน จีนสาวไส้ ไทใหญ่เล่นหน้า ชวารำกริช มุหงิดทะลวงฟัน มักกะสันแหกค่าย ฝรั่งร้ายแม่นปืนแมนแทงทวน ยวนง่าง้าว ลาวตีคลี พลีอารักษ์ ยักขิณีใจหาญ มหากาลพิฆาต พรหมศาสตรปราบมาร จักรวาลหล่อลม ลมประไลยกัลป์ คนธรรพ์แผลงฤทธิ์ พระอาทิตย์แสงกล้า มหาจักรกรด บรรพตบดสัตว์ ฯลฯ ไม่ใช่ชื่อภาษาโปรตุเกสที่แปลว่า "จิ้งจก!"
-2.ข้อความ o Rey Fundio huma bombarda pôs o nome Lagarto, pr. Bombardeiro António Henrique, quem Ajat,...etc. จอร์จึ มอร์ไบย์ แปลว่า The King blew a canon that he put the name Lizard to bombard. พระราชาองค์นี้ทรงทำลาย(-หรือ ยิง? blew)ปืนใหญ่กระบอกหนึ่ง ซึ่งได้พระราชทานนามว่า จิ้งจกLizard เพื่อใช้ยิง. ผู้เขียนเสนอโต้แย้งว่า ในเมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินทรงให้ทำลายปืนไปแล้ว จะพระราชทานชื่อปืนอีกทำไม และชื่อปืนใหญ่น่าจะเป็นชื่อภาษาไทยที่น่ากลัว หรือ น่าเกรงขามอย่างชื่อปืนใหญ่โบราณทั้งหลาย อาทิ ขอมดำดิน จีนสาวไส้ ไทใหญ่เล่นหน้า ชวารำกริช มุหงิดทะลวงฟัน มักกะสันแหกค่าย ฝรั่งร้ายแม่นปืนแมนแทงทวน ยวนง่าง้าว ลาวตีคลี พลีอารักษ์ ยักขิณีใจหาญ มหากาลพิฆาต พรหมศาสตรปราบมาร จักรวาลหล่อลม ลมประไลยกัลป์ คนธรรพ์แผลงฤทธิ์ พระอาทิตย์แสงกล้า มหาจักรกรด บรรพตบดสัตว์ ฯลฯ ไม่ใช่ชื่อภาษาโปรตุเกสที่แปลว่า "จิ้งจก!"
ประการสำคัญนั้น คำว่า Bombardeiro นั้น ต้องแปลว่า ทหารปืนใหญ่ มากกว่า " to bombard-ยิง" เนื่องจากชื่อที่ตามมา(ดูเหมือนจะ)เป็นชื่อของทหารฝรั่งแม่นปืนทั้งสิ้น
-3. กริยา Fundio น่าจะมีคำแปลที่สอดคล้องกับ คำว่า หล่อ หรือ ยิง มากกว่า ทำลาย
[1] ต้นฉบับของจารึก Asemto คือ Kunrep Samdeng ซึ่งคลาดเคลื่อนมาจากราชทินนามของขุนฤทธิ์สำแดง เจ้ากรมซ้าย นา 400 กรมทหารฝรั่งแม่นปืน
